H Περιοχή

Η έκταση όπου χωροθετείται το ΚΠΙΣΝ βρίσκεται στην περιοχή της Καλλιθέας, λίγα μέτρα από τον Φαληρικό Όρμο στον Σαρωνικό. Βρίσκεται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων περίπου από το κέντρο της Αθήνας. 

Ο Φαληρικός Όρμος

Ο Φαληρικός Όρμος ήταν ο αρχαιότερος λιμένας της Αθήνας και εξυπηρετούσε την πόλη πριν από τη μεταφορά του στον Πειραιά στα χρόνια του Θεμιστοκλή, ο οποίος οχύρωσε τον Πειραιά στο πλαίσιο των μέτρων που έλαβε για την προστασία και ανάδειξη της πόλης. 

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η παραλία του Φαλήρου ήταν μία από τις ωραιότερες της Μεσογείου, ένας κοσμοπολίτικος προορισμός που λαμπρυνόταν από δύο πολυτελή ξενοδοχεία, δύο προβλήτες και ένα θερινό θέατρο.

Ένας σύγχρονος Ιππόδρομος

Μέρος του χώρου που καταλαμβάνει σήμερα το ΚΠΙΣΝ ήταν έλος. Το 1924 αυτό αποξηράνθηκε και με υπευθύνους μηχανικούς τον Ανδρέα Κ. Δρακόπουλο και τον Διονύσιο Παπαλεονάρδου και αρχιτέκτονες τον Σωτήριο Μαγιάση και τον Αλέξανδρο Νικολούδη κατασκευάστηκε ένας σύγχρονος Ιππόδρομος. Ο Ιππόδρομος λειτούργησε από το 1925 ως το 2003. Το παραθαλάσσιο μέτωπο του Φαλήρου υποβαθμίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 με την κατασκευή της Λεωφόρου Ποσειδώνος, που απέκοψε την ακτή από το εσωτερικό. Η υποβάθμιση αυτή συνέπεσε χρονικά με την παρακμή του δημοτικού Ιπποδρόμου.

H πρώτη επίσκεψη του Renzo Piano

Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004, το σημείο λειτούργησε ως χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων για τις αθλητικές εγκαταστάσεις στο Φάληρο. Το 2006, όταν ο Renzo Piano επισκέφθηκε για πρώτη φορά την περιοχή, ήταν ένας παραμελημένος χώρος που χρησιμοποιούνταν για στάθμευση οχημάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας και για παράνομους αγώνες αυτοκινήτων τη νύχτα.

Οι πρώτες ανασκαφές & τα ευρήματα

Από τα τέλη του 19ου αιώνα (1888-1890) περισυλλέγησαν αγγεία από την περιοχή και ορισμένα από αυτά βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Οι πρώτες ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στο Δέλτα Φαλήρου, στα νότια και νοτιοανατολικά του χώρου που καταλαμβάνει σήμερα το ΚΠΙΣΝ, αποκάλυψαν ένα σημαντικό νεκροταφείο και ένα πολύκροτο για την εποχή του εύρημα, αυτό της ομάδας ανθρώπων που εκτελέστηκαν διά αποτυμπανισμού, ποινή που μοιάζει με τη σταύρωση των ρωμαϊκών χρόνων.

 

Δεδομένου ότι αναμένονταν και άλλα ευρήματα στην περιοχή, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος υπολόγισε στον αρχικό προγραμματισμό ένα ολόκληρο ημερολογιακό έτος για αρχαιολογικές ανασκαφές. Έτσι, την περίοδο 2012-2013 διεξήχθησαν σωστικές ανασκαφικές έρευνες από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων.

Το Νεκροταφείο

Αυτή η νέα έρευνα αποκάλυψε 10 στρέμματα του εκτεταμένου αυτού νεκροταφείου που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της παράκτιας ζώνης του Φαλήρου. Η περίοδος χρήσης του χρονολογείται από τα τέλη του 8ου ως και τον 4ο αιώνα π.Χ.

Μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί περί τις 2000 ταφές όλων των γνωστών τύπων, δηλαδή λακκοειδείς, κιβωτιόσχημοι και κεραμοσκεπείς τάφοι, ταφές σε αγγεία (εγχυτρισμοί), σε πήλινες λάρνακες και σε ξύλινο φέρετρο, καθώς και ιδιαίτερα επιμελημένες ταφικές πυρές. Σημαντικό ποσοστό των νεκρών είναι βρέφη και μικρά παιδιά που θάβονται μέσα σε αγγεία, πράγμα που δικαιολογείται από τη μεγάλη παιδική θνησιμότητα της εποχής. Σχετικά μεγάλο είναι και το ποσοστό ταφών ζώων, κυρίως ιπποειδών.

H νεκρόπολη του Φαλήρου διαφέρει από τα γνωστά νεκροταφεία των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων ως προς την παρουσία μεγάλου αριθμού βιαιοθανάτων, δηλαδή ανθρώπων που υπέστησαν βία ή εκτελέστηκαν. Ανάμεσά τους, ο ομαδικός τάφος των 80 δεσμωτών της αρχαϊκής περιόδου, ένα εξαιρετικά σημαντικό εύρημα όπου η αρχαιολογική έρευνα συναντά την Ιστορία της πόλης της Αθήνας.

 

Το έγκριτο αμερικάνικο περιοδικό Archaeology συμπεριέλαβε τα αρχαιολογικά ευρήματα από την ανασκαφική έρευνα στο πλαίσιο της κατασκευής του ΚΠΙΣΝ στα 10 πιο σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα για το 2016.